Marksist Teoride, İlkel Sermaye Birikimi Kavramı Nedir?
İlkel Sermaye Birikimi: Kapitalizmin Doğuşu ve Gelişimi
Marksist ekonomi anlayışında, kapitalizmdeki sermayenin ilkel birikimi sorunu, sermayenin kökeniyle ve dolayısıyla sermayeye sahip olanlarla olmayanlar arasındaki sınıf ayrımlarının nasıl ortaya çıktığıyla ilgilidir.
Karl Marx'ın Kapital adlı eserinde öne sürdüğü ilkel sermaye birikimi kavramı, kapitalizmin başlangıç dönemlerindeki sermaye birikimi sürecini açıklar. Bu süreç, feodal toplumun yıkılması ve kapitalist üretim ilişkilerinin oluşumu sürecini içerir. Marx, bu ilkel sermaye birikiminin zora, el koymaya dayalı bir adım olduğunun altını çizer.
İlkel Sermaye Birikimi Kavramı
Adam Smith'in ilkel-orijinal birikim açıklaması, bazı işçilerin diğerlerinden daha gayretli çalıştığı ve kademeli olarak servet biriktirdiği, sonunda daha az gayretli işçilerin emekleri için geçimlik ücretleri kabul etmek zorunda kaldığı barışçıl bir süreci tasvir ediyordu. Karl Marx, toprak ve servetin tarihsel birikiminde şiddet, savaş, köleleştirme ve fethin rolünü ihmal ettikleri için bu tür açıklamaları 'kof bir çocuksuluk' olarak reddetti. Marksist akademisyen David Harvey, Marx'ın ilkel birikimi esas olarak "toprağın alınması, örneğin çitle çevrilmesi ve topraksız bir proletarya yaratmak için yerleşik nüfusun sürülmesi ve ardından toprağın sermaye birikiminin özelleştirilmiş ana akımına bırakılmasını gerektiren bir süreç" olarak açıklamaktadır.
Marx, Amerika'nın sömürgeleştirilmesini, Afrika köle ticaretini ve Birinci Afyon Savaşı ile İkinci Afyon Savaşı'nı çevreleyen olayları ilkel birikimin önemli örnekleri olarak görmüştür.
Alman İdeolojisi'nde ve Kapital'in 3. cildinde Marx, ilkel birikimin insanları doğaya nasıl yabancılaştırdığını açıklamaktadır
İsimlendirme ve çeviriler
Kavram başlangıçta çeşitli farklı şekillerde ifade edilmiş ve kapitalizmin kökeninde bir "birikim" olduğu ifadesi Adam Smith ile birlikte ortaya çıkmaya başlamıştır. Ulusların Zenginliği'ni anadili İngilizce'de yazan Smith, "önceki" bir birikimden bahsetmiştir; Das Kapital'i Almanca yazan Karl Marx, Smith'in ifadesini Almanca'ya ursprünglich ("orijinal, ilk") olarak çevirerek yeniden kullanmıştır; Marx'ın çevirmenleri de bunu İngilizce'ye ilkel olarak çevirmişlerdir.
Politik ekonomi mitleri
Sermayenin kökenlerini araştırırken Marx, kapitalizmin kökenleri hakkındaki dini mitleri ve peri masallarını ortadan kaldırma ihtiyacı hissetmiştir. Marx şöyle yazmıştır:
"Bu ilkel birikim, ekonomi politikte, teolojideki ilk günahla hemen hemen aynı rolü oynar. Adem elmayı ısırdı ve bunun üzerine günah insan ırkının üzerine düştü. Geçmişin bir anekdotu olarak anlatıldığında kökeninin açıklandığı varsayılır. Çok eski zamanlarda iki tür insan vardı; biri çalışkan, zeki ve her şeyden önemlisi tutumlu seçkinler; diğeri ise tembel serseriler, varlıklarını ve daha fazlasını israf içinde yaşayarak harcıyorlardı. (...) Böylece ilk grup servet biriktirirken, ikinci grubun sonunda kendi derilerinden başka satacak bir şeyleri kalmadı. Ve bu ilk günahtan, tüm emeğine rağmen şimdiye kadar kendisinden başka satacak bir şeyi olmayan büyük çoğunluğun yoksulluğu ve uzun süredir çalışmayı bırakmış olmalarına rağmen sürekli artan azınlığın zenginliği doğdu. Mülkiyeti savunmak için bize her gün böyle bir çocukluk vaaz ediliyor."
- Kapital, Cilt I, bölüm 26
Marksizme göre açıklanması gereken, kapitalist üretim ilişkilerinin tarihsel olarak nasıl kurulduğu; başka bir deyişle, üretim araçlarının nasıl özel mülkiyete geçtiği ve alınıp satıldığı ve kapitalistlerin başka geçim kaynakları olmadığı için işgücü piyasasında kendileri için çalışmaya hazır ve istekli işçileri nasıl bulabildiğidir ("yedek işgücü ordusu").
Sömürgecilik ile bağlantı
Marx, imalat sanayi yatırımlarının önündeki yerel engeller aşılırken ve milliyetçi bir ideolojiyle birleşik bir ulusal pazar gelişirken, dünya ticaretinden gelen güçlü bir ticari gelişme dürtüsü görür:
“Amerika'da altın ve gümüşün keşfi, yerli halkın yok edilmesi, köleleştirilmesi ve madenlere gömülmesi, Doğu Hint Adaları'nın fethedilmeye ve yağmalanmaya başlanması, Afrika'nın siyah derililerin ticari avcılığı için bir cennete dönüştürülmesi, kapitalist üretim çağının pembe şafağını işaret ediyordu. Bu pastoral süreçler ilkel birikimin başlıca anlarıdır. Bunların hemen ardından, Avrupa uluslarının ticari savaşı gelir ve dünya bir tiyatro sahnesi haline gelir. Hollanda'nın İspanya'ya isyanıyla başlar, İngiltere'nin Anti-Jakoben Savaşı'nda dev boyutlara ulaşır ve Çin'e karşı afyon savaşlarında hala devam etmektedir, vb.
İlkel birikimin farklı anları, şimdi az çok kronolojik bir sırayla, özellikle İspanya, Portekiz, Hollanda, Fransa ve İngiltere üzerinde dağılmaktadır. İngiltere'de 17. yüzyılın sonunda, sömürgeleri, ulusal borcu, modern vergilendirme biçimini ve korumacı sistemi kapsayan sistematik bir bileşime ulaşırlar. Bu yöntemler kısmen kaba kuvvete dayanmaktadır, örneğin sömürge sistemi. Ama hepsi de feodal üretim tarzının kapitalist üretim tarzına dönüşüm sürecini hızlandırmak ve geçişi kısaltmak için devletin gücünü, toplumun yoğunlaşmış ve örgütlenmiş gücünü kullanmaktadır. Güç, yeni bir topluma gebe olan her eski toplumun ebesidir. Kendisi de ekonomik bir güçtür.”
- Kapital, Cilt I, bölüm 31
Özelleştirme
Marx'a göre, ilkel birikimin amacı üretim araçlarını özelleştirmektir; böylece sömürücü mülk sahibi sınıf, başka araçlardan yoksun oldukları için kendileri için çalışmak zorunda kalanların artık emeğinden (emek fazlası) kâr elde edebilir.
Marx, ilkel birikimin doğrudan üreticilerin mülksüzleştirilmesi ve daha spesifik olarak, "sahibinin emeğine dayanan özel mülkiyetin çözülmesi" anlamına geldiğini söyler... "Deyim yerindeyse, yalıtılmış, bağımsız emekçi bireyin kendi emeğinin koşullarıyla kaynaşmasına dayanan kendi kendine kazanılmış özel mülkiyetin yerini, başkalarının sözde özgür emeğinin, yani ücretli emeğin sömürülmesine dayanan kapitalist özel mülkiyet alır.”
Toprak Mülkiyetinin Değişimi
Feodal dönemde toprak genellikle toprak aristokrasisinin kontrolündeydi. Ancak ilkel sermaye birikimi sürecinde, bu topraklar genellikle feodal lordlardan alınıp kapitalist sınıfın eline geçer. Bu değişim, kapitalist ekonominin temelini atan bir dizi dönüşümü içerir.
Köylülerin Topraktan Kovulması
İlkel sermaye birikimi sürecinde, köylüler genellikle feodal topraklarda çalışan çiftçiler olarak yer alırlardı. Ancak kapitalizmin yükselişiyle birlikte, bu köylüler topraktan kovulur ve işgüçleri kapitalist üretim sürecine dahil edilirdi. Bu, köylülerin proleterleşmelerine ve endüstriyel işçi sınıfının oluşumunu sağladı.
Uluslararası Ticaret ve Sömürgecilik
İlkel sermaye birikimi sürecinde, kapitalist güçler genellikle sömürgecilik yoluyla ekonomik kaynakları ele geçirirdi. Yeni keşfedilen topraklardan, madenlerden ve doğal kaynaklardan elde edilen zenginlik, kapitalist ekonominin temellerini daha da güçlendirmişti. Bu durum, kapitalist sınıfın büyümesine ve güçlenmesine katkı sağlar.
Kanunların ve Devletin Rolü
Marx'a göre, ilkel sermaye birikimi devlet müdahalesini gerektirir. Bu süreçte devlet, sermaye birikimini destekleyen yasal ve kurumsal çerçeveyi oluşturur. Toprak mülkiyeti, iş sözleşmeleri ve diğer hukuki düzenlemeler bu dönemde şekillenir. Devlet, kapitalist sınıfın çıkarlarını korumak ve sermaye birikimini teşvik etmek için önemli bir rol oynar.
Sonuç olarak, ilkel sermaye birikimi, kapitalizmin doğuşunu ve gelişimini anlamak için temel bir kavramdır. Marx'ın vurguladığı gibi, bu süreç acımasız ve zorlayıcıdır; ve kapitalizmin temel çelişkilerini ve sınıf mücadelesini anlamak için kritik bir adımdır. İlkel sermaye birikimi, kapitalizmin evriminin temel taşlarını oluşturur.
Yayınevimizden çıkan Stephen Hymer’ın “Emperyalizmin Kumdaki Ayak İzi: Robinson Crusoe” adlı kitabında yazar, Daniel Defoe’nun Robinson Crusoe romanını Marksist bir perspektifle ele alıp ilkel sermaye birikiminin izini sürmektedir.
İlgili Kitaplarımız:
KAPİTALİZMİN EKONOMİ POLİTİĞİ - MARKSİZM LENİNİZMİN İLKELERİ 2. CİLT
MARKS & ENGELS - LİBERAL EKONOMİ
LEO HUBERMAN - SOSYALİZME GİRİŞ
STEPHEN HYMER - EMPERYALİZMİN KUMDAKİ AYAK İZİ: ROBINSN CRUSOE
Kapitalizm, sermaye, emek, Karl Marx, ekonomi politik, marksizm